Αν δεν ανήκετε στην κατηγορία των «Μπακουνιστών-Λενινιστών», που στα νιάτα τους περιφρονούσαν τα προϊόντα της «δεξιάς και αμερικανικής υποκουλτούρας», όπως επισημαίνει κι ένα σημαίνον κυβερνητικό στέλεχος, θα έχετε πολύ πιθανά δει την εξαιρετικά δημοφιλή, στην εποχή της, ταινία «Ρόκι», όπου ο Σιλβέστερ Σταλόνε υποδύεται έναν μποξέρ, τον Ρόκι Μπαλμπόα, ο οποίος ξεκίνησε από χαμηλά αλλά κατάφερε να δοξαστεί φτάνοντας στην κορυφή του αθλήματος.
Στο «Ρόκι 3», ο ήρωάς μας επιτυχημένος πλέον απειλείται από έναν ανερχόμενο μποξέρ, τον Κλάμπερ Λανγκ, ο οποίος χλευάζει και προκαλεί τον Ρόκι σε αγώνα. Ο διψασμένος για δόξα και κοινωνική άνοδο Λανγκ κερδίζει την πρώτη μάχη για τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, ακριβώς γιατί διαθέτει «το μάτι της τίγρης» (απ’ όπου και το διάσημο σάουντρακ της ταινίας, «Eye of the Tiger», που το γνωρίζετε εφόσον βεβαίως δεν ακούγατε μόνο κλασική μουσική ή αντάρτικα), το πάθος δηλαδή που έχουν οι άνθρωποι που αγωνίζονται για την επιβίωσή τους.
Στη ρεβάνς, ο Ρόκι, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε βρει εκ νέου εκείνες τις δυνάμεις και τις αξίες που τον ανέδειξαν, μάχεται με τέτοιο πνεύμα που αφήνει έκπληκτους τους πάντες και κυρίως τον αντίπαλό του, που θα πέσει νοκ άουτ στη συνέχεια.
Το τελευταίο διάστημα, αρκετοί φίλοι και γνωστοί μου αφήνουν εμένα έκπληκτο με την επιθετικότητά τους. Διακρίνω ακριβώς αυτό το «μάτι της τίγρης» του Ρόκι Μπαλμπόα. Πρόκειται για ανθρώπους που κατά βάση ανήκουν στη μεσαία τάξη.
Ήξερα, όλοι ξέρουν, πως δίνουν έναν αγώνα επιβίωσης με μεγάλη αβεβαιότητα και ανασφάλεια για το μέλλον: άλλος λόγω επαγγελματικών προβλημάτων, άλλος λόγω αδυναμίας καταβολής φόρων, άλλος λόγω ΕΝΦΙΑ ή δόσεων στην τράπεζα. Αυτό όμως που συμβαίνει τις τελευταίες εβδομάδες είναι ποιοτικά διαφορετικό. Αντικρίζω ένα θυμό ανάμεικτο με βαθιά πίκρα, που φανερώνει μια νέα κατάσταση.
Πού οφείλεται αυτή η ριζική μεταβολή;
Φαίνεται πως το ποτήρι ξεχείλισε με τον τελευταίο ασφαλιστικό νόμο, την υπόθεση με τα «μπλοκάκια» και τις ασφαλιστικές εισφορές. Μέσα από τη συμφορά που τους χτύπησε, όπου πολλές χιλιάδες επαγγελματιών καλούνται να πληρώσουν νέα αυξημένα ποσά προς τα ταμεία, οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης αντιλήφθηκαν πως δεν είναι απλώς «θύματα» της κρίσης, όπως περίπου συμβαίνει με όσους έχουν την ατυχία να υποστούν μια φυσική καταστροφή. Είναι τα θύματα μιας συνειδητής και σχεδιασμένης (έστω και άρπα κόλα) απόφασης αυτοί να (ξανα)πληρώσουν τη ζημιά. Στην πραγματικότητα πρόκειται για στρατηγική φτωχοποίησης της μεσαίας τάξης.
Όλοι αναγνωρίζουν πως η μεσαία τάξη πλήρωσε πολύ ακριβά την κρίση:
τα μαγαζιά και οι επιχειρήσεις της έκλεισαν ή υπολειτουργούν, τα πτυχία της ξεφτιλίστηκαν, η περιουσία της σε ρευστό έχει περιοριστεί δραματικά, τα χρέη προς ταμεία, την εφορία ή τις τράπεζες είναι μεγάλα, η ακίνητη περιουσία της έχει χάσει τη μισή και πλέον αξία και ό,τι απομένει λεηλατείται από το κράτος. Και όσο για τα παιδιά της, η μεσαία τάξη τα χαιρετάει με μαντίλι όχι ίσως στους «σταθμούς του Μονάχου» σήμερα, αλλά στα αεροδρόμια.
Πολλοί αντιλαμβάνονται, πλέον, πως η εξόντωση της μεσαίας τάξης δεν ήταν ούτε φυσική καταστροφή αλλά ούτε και συνταγή που «ήρθε απ’ έξω» με υπογραφή ξένων δανειστών. Ήταν συνειδητή επιλογή των ελίτ της εξουσίας, ιδιαίτερα των δύο τελευταίων ετών. Όχι από «κακία» ή «διαστροφή», αλλά από εκλογική υστεροβουλία ή φόβο ανάληψης ευθυνών, καθώς η μεσαία τάξη είναι το εύκολο θύμα.
Είναι το εύκολο θύμα λόγω των βασικών κοινωνικών χαρακτηριστικών της:
είναι κόσμια και δεν προβαίνει σε βίαιες πράξεις, καταλήψεις, κλεισίματα δρόμων ή άλλες έκνομες ενέργειες· είναι ανεπαρκώς οργανωμένη σε σύγκριση με άλλες κοινωνικές ομάδες (π.χ., δημόσιοι υπάλληλοι), είναι κοινωνικά υπερήφανη και η δυστυχία της εξατομικεύεται και δεν προβάλλεται κοινωνικά προς τα έξω, είναι «ατομοκεντρική» και ευέλικτη και διαρκώς αναζητεί θετικές λύσεις, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να μαζέψει τα πράγματά της και να φύγει από τη χώρα αυτή. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η μεσαία τάξη δέχθηκε σχεδόν αδιαμαρτύρητα ό,τι συμβαίνει, συχνά μάλιστα με μια διάθεση κατανόησης των προβλημάτων.
Όμως πλέον, καθώς γίνεται κατανοητό από την ίδια πως εδώ και κάποιο διάστημα ξετυλίγεται πραγματικά το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου, ο θυμός της μεγαλώνει ραγδαία.
Πώς θα αντιδράσει η μεσαία τάξη στην επιχειρούμενη εξόντωσή της;
Θα παγώσει από τον τρόμο, θα τραπεί σε φυγή ή θα δούμε μια νέα διάσταση της κοινωνικής αγανάκτησης και διαμαρτυρίας να αποκαλύπτεται;
Πώς θα συμπεριφερθεί στις εκλογές, όποτε γίνουν;
Σε όλες τις έρευνες κοινής γνώμης αποτυπώνεται η έντονη δυσαρέσκεια των μεσαίων στρωμάτων για τις κυβερνητικές επιλογές. Ο, τι κι αν συμβεί, πάντως, αυτήν τη φορά το «μάτι της τίγρης» δεν είναι οι φιλόδοξοι πρώην διεκδικητές και νυν ενθρονισμένοι που το διαθέτουν, αλλά αυτοί που πληρώνουν τα σπασμένα.
*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
